Síldarverksmiðjan Rauðka

Siglufjords Sildeoliefabrik a/s – sem betur var þekkt sem Rauðka var reist árið 1913 af hinum danska Sören Goos. Goos var fæddur í Kaupmannahöfn árið 1883, en kom fyrst til Siglufjarðar árið 1906.

Hann var mikill athafnamaður og hafði frumkvæði að því að fá bræðsluskipið Alpha til landsins, en skipið bræddi síld á Siglufjörð árið 1911. Goos gerðist umsvifamikill í verksmiðjurekstri á Siglufirði og víðar. Hann hóf síldarsöltun á Siglufirði árið 1908 og jók hann umsvif sín í þeim efnum árið 1912 með samvinnu við Danann Johan Balslev. Ári síðar hóf hann byggingu Rauðku við hlið söltunarpallsins.

Rauðka dró nafn sitt af lit verksmiðjuhúsanna, sem öll voru máluð rauð. Sennilega hefur það nafn verið bæjarbúum lipurra í munni en Siglufjords Sildeoliefabrik a/s. Verksmiðjuhúsið var tvílyft og steinsteypt og upp úr þaki þess reis hlaðinn reykháfur úr brenndum múrsteini frá Danmörku. Allur tækjabúnaður og allt byggingarefni var flutt sjóleiðis til Siglufjarðar. Vélar og tæki voru knúin með sjóðheitri gufu úr gufukatli. Færibönd fluttu síldina inn í verksmiðjuna og ofan í suðukörin. Rauðka var búin gömlum dúkapressum og gat í upphafi unnið úr 250 málum síldar á sólarhring, sem ekki þótti mikið. Til samanburðar má nefna að Evangerverksmiðjan á Staðarhólsbökkum gat brætt 500 mál síldar á sólarhring. Lýsið var flutt út í 200 lítra eikartunnum og mjölið í 200 punda strigapokum.

Árið 1932 tók Steindór Hjaltalín verksmiðjuna á leigu og tveimur árum síðar eignaðist Siglufjarðarkaupstaður Rauðku, sem og allar eigur Sörens Goos. Bryggjur verksmiðjunnar voru þá orðnar niðurníddar og lélegar, vélakostur var sömuleiðis úreltur. SR hafði stuttu áður hafnað boði um að kaupa verksmiðjuna vegna ástands hennar. Árið 1934 gat Rauðka unnið úr 700 síldarmálum á sólarhring, og enn þótti það lítið miðað við aðrar verksmiðjur. Siglufjarðarkaupstaður setti sér það markmið að endurbæta verksmiðjuna því vilji var fyrir því að halda atvinnufyrirtækjum bæjarins gangandi.

Lítið virðist þó hafa verið gert fram til 1938 en þá ákvað bæjarstjórn Alþýðuflokks og sósíalista að stækka og endurbyggja bæði Rauðku og Gránu (sem Siglufjarðarkaupstaður hafði eignast á sama tíma og Rauðku). Rauðka var þá sögð orðin mjög léleg, „úrelt og af sér gengin fyrir aldurssakir og vélarslits.“ Siglfirðingar vildu auka afköst Rauðku í 5.000 mál á sólarhring, en fengu ekki leyfi frá stjórnvöldum til endurbóta sem námu meiri afköstum en 2.500 mál á sólarhring.

Þessi ákvörðun ríkisvaldsins varð til þess að bæjaryfirvöld töldu ekki nægilegan grundvöll til þess að ráðast í stækkun verksmiðjunnar. Árið 1944 var þó ákveðið að ráðast í stækkun Rauðku og var allur tækjakostur endurnýjaður. Sumarið eftir, 1945 var mikið síldarleysissumar og því gerði Rauðka lítið annað en að auka skuldir bæjarsjóðs það sumarið. Rauðka var starfrækt til ársins 1965 en þá var síðast brædd síld í verksmiðjunni. Rauðka gamla var síðan rifin um 1980.

Texti: Anita Elefsen
Mynd: SK