Tillögur Framsóknarflokksins

Tillögur Framsóknarflokksins að aðgerðum til að bregðast við fjárhagsvanda íslenskra heimila og atvinnulífs

Vextir verði lækkaðir í samráði við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn
Nauðsynlegt er að lækka vexti strax til að forða fjöldagjaldþrotum heimila og fyrirtækja
og koma efnahagskerfinu aftur í gang. Hið háa vaxtastig er nú þegar langt komið með að
þurrka upp lausafé fyrirtækja. Auk þess stefnir það fjölda heimila í greiðsluþrot og
hindrar nýsköpun.
Til þess að Seðlabankinn geti lækkað vexti hratt þurfa stjórnvöld að kynna AGS kröfu
stjórnvalda um að bankanum verði heimilað að lækka vexti. Því þurfa að fylgja ítarlegar
upplýsingar um samsetningu verðbólgu sem sýna að ástæðulaust sé að óttast áhrif vaxta á
verðbólgu við núverandi aðstæður.
Við núverandi aðstæður er erfitt fyrir AGS að hafna slíkri beiðni. Verðbólgukúfurinn
vegna gengislækkunarinnar síðustu þriggja mánaða ársins 2008 er að mestu genginn yfir.
Nú eru ekki lengur sjáanlegir neinir umtalsverðir verðbólguhvatar í kerfinu. Gögn
Seðlabankans staðfesta þetta. Í raun hefur skapast hætta á verðhjöðnun seinna á árinu.
Aðrar þjóðir hafa lækkað vexti allt niður í núll prósent þrátt fyrir að það kunni að valda
því að raunvextir verði neikvæðir til skamms tíma. Sé það ekki gert hér er íslensku
atvinnulífi og heimilum veruleg hætta búin.
HVENÆR: Strax

Lífeyrissjóðum verði veitt heimild til að eiga gjaldeyrisviðskipti
Lífeyrissjóðir eiga miklar eignir erlendis. Gera á þeim kleift að selja erlendar eignir og
fjárfesta innanlands, kjósi þeir svo, með því að heimila þeim að eiga gjaldeyrisviðskipti.
Þannig gætu lífeyrissjóðirnir keypt krónur á hagstæðum kjörum af þeim erlendu aðilum
sem eiga krónueignir og vilja selja þær. Lífeyrissjóðirnir gætu með þessu móti selt minni
hluta erlendra eigna sinna en ella fyrir sama magn af krónum og þannig nýtt ástandið sér
til hagsbóta. Þann 12. febrúar síðastliðinn voru 38 fyrirtæki undanþegin reglum
Seðlabankans um gjaldeyrisviðskipti.
HVENÆR: Strax

Samið verði við erlenda eigendur krónueigna
Talið er að erlendir aðilar eigi eignir í íslenskum krónum uppá 350-500 milljarða. Þar er
um að ræða jöklabréf en einnig ríkisskuldabréf og innistæður á bankareikningum. Þetta
skapar þrýsting á krónuna, til veikingar, og ekki er hægt að afnema gjaldeyrishöft fyrr en
þessum þrýstingi hefur verið aflétt. Rétt er að gefa erlendum eigendum krónueigna kost á
að semja um að þeir losi eignir sínar á ásættanlegu verði. Ekki er þó hægt að treysta á að
þeir verði allir losaðir út með slíkum samningum. Ríkisvaldið getur stuðlað að viðræðum
þótt Seðlabankinn eða viðskiptabankarnir annist þær. Bankarnir hafa enda náin tengsl við
umrædda aðila. Einnig geta lífeyrissjóðir komið að slíkum samningum og keypt krónur á
hagstæðum kjörum með því að nýta heimild sína til að eiga viðskipti með gjaldeyri.
HVENÆR: Á næstu tveimur mánuðum
Settur verði á fót uppboðsmarkaður með krónur
Létta má þrýstingi á krónuna umfram það sem náð verður með ofangreindum aðgerðum
með því að Seðlabankinn setji á fót uppboðsmarkað með íslenskar krónur. Það mun flýta
fyrir því að gjaldeyrishöft verði afnumin án þess að hafa í för með sér stórfellda veikingu
krónunnar, með tilheyrandi vanda fyrir íslensk heimili og fyrirtæki. Í slíkum uppboðum
myndi erlendum aðilum gefast kostur á að selja krónur en lífeyrissjóðum, erlendum
aðilum og ríkinu gefast kostur á að kaupa krónur. Uppboðin gætu verið reglulega, til
dæmis tvisvar í mánuði. Þetta tryggir hagstætt verð frá þeim erlendu krónueigendum sem
vilja losna og á sama tíma fá lífeyrissjóðirnir krónur á hagstæðu verði. Kaupi
lífeyrissjóðir krónur á uppboðunum losnar um þrýsting frá erlendum krónueigendum án
þess að ríkið þurfi að ganga á gjaldeyrisforða sinn. Lífeyrissjóðirnir koma um leið
eignum heim með eins hagkvæmum hætti og kostur er. Ávinningurinn er því tvöfaldur.
Dæmi um uppboðsaðferð:
   Sala á ISK                             Kaup á ISK
Magn (ISK) Verð (EUR/ISK) Magn (ISK) Verð (EUR/ISK)
100           180                  50             210
50             200                250             230
200           230                100              270
150 275
Miðað við tilboðin hér að ofan yrðu eftirfarandi viðskipti:
Magn Verð
150    275
200    230
HVENÆR: Eftir tvo mánuði (í lok apríl)

Lokið verði við stofnun nýju bankanna fyrir 1. apríl
Forsenda þess að nýju bankarnir geti sinnt sínu hlutverki við að þjónusta heimili og
fyrirtæki er að stofnefnahagsreikningur þeirra liggi fyrir. Ákveða þarf hvaða eignir og
skuldbindingar gömlu bankanna færast yfir í nýju bankanna auk þess sem ljúka þarf
verðmati á umræddum eignum og skuldum.
HVENÆR: Fyrir 1. apríl
Kröfuhafar fái hlut í nýju bönkunum
Með setningu neyðarlaga á Alþingi þann 6. október 2008 voru innlán gerð rétthærri
öðrum skuldum bankanna og bönkunum skipt í gamla (slæma) og nýja (góða) banka. Sá
gjörningur gæti hæglega bakað ríkinu gríðarmikla skaðabótaskyldu. Til að koma til móts
við kröfuhafana má færa þeim hlutafé í nýju bönkunum sem nemur skerðingu krafna
þeirra. Með þessu móti færu einnig saman hagsmunir ríkisins og íslensks efnahagslífs
annars vegar og kröfuhafanna hins vegar við uppbyggingu bankanna. Kröfuhafar myndu
þá sjá sér hag í því að færa eignir úr gömlu bönkunum yfir í þá nýju á lægri verðum í því
augnamiði að nýju bankarnir yrðu sterkari. Ríkið leggur svo inn aukið eigiðfé og fær
hlutabréf til samræmis við það. Til að tryggja yfirráð ríkisins yfir bönkunum meðan á
uppbyggingu þeirra stendur verða hlutabréf ríkisins A-hlutabréf sem veita atkvæðisrétt en
aðrir eigendur fá B-hlutabréf sem gætu til dæmis veitt forgang að arðgreiðslum.
Þar sem misræmi er milli þeirra skulda og eigna sem nýju bankarnir taka við af gömlu
bönkunum munu nýju bankarnir afhenda gömlu bönkunum skuldabréf til að jafna þann
mun. Einnig gætu nýju bankarnir afhent kröfuhöfunum sjálfum skuldabréf fyrir hluta
skuldarinnar (þ.e. beint). Gömlu bankarnir fengju svo það sem eftir stendur greitt með
skuldabréfi útgefnu af nýju bönkunum (sjá tillögu 2 í skýringarmynd hér að neðan).
Tillaga 1 Tillaga 2
Gömlu bankarnir 100 65
Kröfuhafar 0 35
HVENÆR: Innan þriggja mánaða (fyrir lok maí)

Sameining og endurskipulagning banka og fjármálastofnana
Í kjölfar uppskiptingar bankanna þarf að huga að framtíðarrekstri þeirra. Uppbygging
nýrra banka er flókið og krefjandi verkefni og því rétt að dreifa ekki kröftunum um of.
Sameining tveggja ríkisbanka gæti verið fýsilegur kostur. Einnig mætti sameina einn
ríkisbanka fjármálastofnun eða stofnunum í einkaeigu, sparisjóðum eða bönkum. Þannig
færu saman erlend sambönd (lánalínur og sambönd vegna miðlunar) hinna einkareknu
fjármálastofnana og efnahagur nýs banka þannig að úr yrði öflugri banki sem gæti strax
veitt atvinnulífinu fulla þjónustu.
HVENÆR: Á næstu 12 mánuðum (fyrir febrúarlok 2010)

Ríkið ábyrgist lán til skamms tíma á milli banka
Millibankamarkaður með krónur hefur nánast lagst af eftir bankahrunið í október 2008.
Ein afleiðing þess er að fjármálastofnanir þurfa að liggja með meira reiðufé í sjóðum. Það
fé liggur því ónotað og bankarnir geta síður lánað fyrirtækjum fé til skemmri tíma vegna
þessa. Ríkið ætti að ábyrgjast lán milli fjármálastofnana til skamms tíma, til dæmis
lánveitingar til viku eða skemmri tíma, til að koma millibankamarkaðnum aftur í gang.
HVENÆR: Strax

Aukning peningamagns í umferð
Eftirspurn í hagkerfinu er núna í lágmarki. Núverandi verðbólga stafar fyrst og fremst af
mikilli veikingu krónunnar síðast liðið ár. Til að örva eftirspurn þarf að auka
peningamagn í umferð eins og gert hefur verið víðast hvar á Vesturlöndum. Slíkt má til
dæmis gera með því að setja upp sjóð sem kaupir eignir af bönkum fyrir ríkisbréf.
HVENÆR: Fyrir mitt ár 2009

Heimild til skráningar hlutafjár í erlendri mynt
Það mun styðja við erlenda fjárfestingu fái hlutafélög heimild til skráningar hlutafjár í
erlendri mynt. Ennfremur mun það treysta innlendan hlutafjármarkað. Nú þegar hafa
íslensk hlutafélög heimild til uppgjörs í erlendri mynt og hafa mörg félög nýtt sér þá
heimild.
HVENÆR: Innan mánaðar (fyrir lok mars)

Drög að fjárlögum til ársins 2012
Brýnt er að gera áætlanir um fjárþörf og fjárhag ríkissjóðs til lengri tíma litið. Til að svo
megi vera þarf að gera drög að fjárlögum til ársins 2012. Raunhæf drög að fjárlögum sem
miða að því að ná jöfnuði innan fárra ára eru nauðsynleg til að endurheimta nokkuð af því
trausti á efnahagsstjórn landsins sem glatast hefur á síðustu misserum. Það er mikilvægt
útávið en einnig gagnvart íslenskum almenningi, stofnunum og fyrirtækjum sem þurfa að
fá skýrari mynd af því sem er í vændum til að geta gert skynsamlegar ráðstafanir.
HVENÆR: Á næstu 6 mánuðum (fyrir lok ágúst)
Samráðsvettvangur með útflutningsfyrirtækjum og atvinnugreinum
Komið verði á fót formlegum samráðsvettvangi ríkisstjórnarinnar með helstu
útflutningsfyrirtækjum og útflutningsatvinnugreinum í því augnamiði að koma í veg fyrir
að starfsemi einhverra þeirra fari úr landi, til að örva starfsemi þeirra til lengri tíma og
skemmri, og leita leiða til að raunvöxtur útflutningsatvinnugreina verði sem mestur.
Ríkisstjórnin mun skipa fulltrúa í slíka nefnd en auk þess munu fulltrúar helstu
útflutningsfyrirtækja og samtaka tengdum útflutningi eiga sæti í nefndinni.
HVENÆR: Strax

Ríkið verði bakhjarl vegna fjármögnunar útflutnings
Útflutningsfyrirtæki eiga í vanda meðal annars sökum þess að tryggingar útgefnar af
íslenskum bönkum eru ekki viðurkenndar erlendis. Þessi vandi er brýnn en vonandi
tímabundinn og því er æskilegt að ríkið tryggi starfsemi útflutningsfyrirtækja þar til aðrar
tryggingar verða í boði.
HVENÆR: Hefjist á næstu tveimur vikum

Stuðningur við rannsókna- og þróunarstarf
Framsóknarflokkurinn telur afar mikilvægt að styðja við frumkvöðlastarf og nýsköpun. Í
því augnamiði er lagt til að fyrirtæki fái skattaafslátt vegna rannsókna- og þróunarstarfs.
Fyrirtækjum verði heimilt að draga tvöfaldan kostnað við rannsókna- og þróunarstarf frá
skatti. Þetta mun hvetja til rannsókna og þróunar og um leið miða að fjölgun starfa. Verði
sú raunin nemur skattafslátturinn vart hærri upphæð en sparast með lægri greiðslum
vegna atvinnuleysis. Þetta á sérstaklega við nú þegar óvenju mikill fjöldi fólks með
menntun á sviðum sem tengjast rannsóknar og þróunarstörfum hefur misst vinnu eða er
líklegt til þess.
HVENÆR: Innan tveggja mánaða

Aðgerðir til að örva fasteignamarkaðinn
Nauðsynlegt er að koma fasteignamarkaðnum í gang. Reglur Íbúðalánasjóðs taka mið af
þörfum þeirra sem eru að kaupa fyrstu íbúð sína þar sem hámarkslán er 20 milljónir og
lánshlutfall er allt að 80%. Hækka á hámarkslán Íbúðalánasjóðs í 30 milljónir króna en
lækka um leið lánshlutfall í 70%. Þannig nýtist lán frá Íbúðalánasjóði til kaupa á fleiri
eignum en áhætta sjóðsins yrði um leið minnkuð vegna lægra lánshlutfalls. Lánshlutfall á
lánum sem nema allt að 20 milljónum yrði þó áfram 80%. Einnig er æskilegt að heimila
yfirtöku lána við íbúðarkaup, sama hver lánveitandinn er.
HVENÆR: Innan þriggja mánaða

Stimpilgjöld afnumin
Stimpilgjöld lána vegna fasteignaviðskipta hafa verið afnumin að hluta til en lagt er til að
þau verði afnumin að fullu. Nauðsynlegt er að koma fasteignamarkaðnum í gang aftur og
mun þessi aðgerð stuðla að því.
HVENÆR: Innan tveggja vikna

Skattar af eignum erlendis
Þeim sem eiga óskattlagðar eignir erlendis og hafa ekki gert grein fyrir þeim verði gefinn
kostur á að gefa þær upp og greiða af þeim skatta auk vaxta og hugsanlegrar sektar, innan
ákveðins frests, og gera þar með hreint fyrir sínum dyrum. Um leið fer fram rannsókn á
eignum Íslendinga erlendis og í kjölfarið verða þeir sem ekki gáfu upp skattskyldar eignir
beittir viðurlögum. Benda má á að bæði Þjóðverjar og Bretar hafa farið þessa leið.
HVENÆR: Næstu 12 mánuðir (til 1. mars 2010)

AÐGERÐIR TIL BJARGAR SKULDSETTUM HEIMILUM
OG FYRIRTÆKJUM
20% niðurfelling skulda (með hugsanlegu hámarki á heildarupphæð)
HEIMILI
Jafnræði skuldara
Öll húsnæðislán verða færð frá bönkunum til Íbúðalánasjóðs miðað við þá afskrift sem
varð eða verður á lánasöfnum við flutninginn frá gömlu bönkunum til nýju bankanna
(e.t.v. 50%). Íbúðalánasjóður veitir svo flata 20% skuldaniðurfellingu vegna allra
húsnæðislána. Þetta er gert til að tryggja jafnræði milli þeirra sem voru með húsnæðislán
hjá bönkunum og hjá Íbúðalánasjóði. Í þessu skyni eru húsnæðislán bankanna afskrifuð
meira en ella hefði verið við flutning frá gömlu bönkunum í þá nýju. Til mótvægis eru lán
til fyrirtækja afskrifuð um hlutfallslega lægri upphæð en tilefni var til og bönkunum bætt
það með stuðningi ríkisins við fyrirtæki í vanda (sjá kafla um aukningu peningamagns í
umferð).
Þetta felur ekki í sér útgjöld fyrir ríkið þar eð með þessu er verið að gera upp tap erlendra
kröfuhafa í bankana. Hins vegar gæti ríkið þurft að kaupa fasteignalán með afslætti af
lífeyrissjóðum og sparisjóðum til að setja inn í Íbúðalánasjóð fyrir skuldaniðurfellinguna
(til að tryggja jafnræði viðkomandi lántakenda). Raunar voru sparisjóðir í samstarfi við
Íbúðalánasjóð og sumir sparisjóðanna hafa þegar selt Íbúðalánasjóði lánin. Kostnaðurinn
við það næmi innan við 10% af því sem til stendur að verja í endurfjármögnun bankanna.
Með því yrði staða sparisjóða og lífeyrissjóða auk þess styrkt.
Skoða mætti að endurgreiða þeim sem greiddu upp lán eftir 30. september 2008 20% af
upphæðinni á tilteknu tímabili (óveruleg upphæð miðað við heildina) til að gæta
jafnræðis allra sem skulduðu húsnæðislán við upphaf bankahrunsins.
Fjármagn losað í annað á meðan niðursveiflan er mest
Hlutfallslega hærri hluti niðurfellingarinnar kæmi til á næstu mánuðum til að ýta enn
frekar undir flæði fjármagns í hagkerfin og gefa fólki aukið svigrúm til að greiða af
öðrum lánum. Íbúðalánasjóður mundi því greiða bönkunum fyrir lánin með því að
afhenda þeim helming bréfanna strax og helming seinna.
Æskilegt væri að Íbúðalánasjóður gefi út löng bréf til bankanna sem samsvarar
greiðsluflæði lánanna og þessi bréf séu afhent nýju bönkunum og þeir geta selt þessi bréf
eða átt þau. Kjósi þeir að halda bréfunuum geta þeir lagt þau inn í Seðlabankanum og
fengið réðufé gegn veði í bréfunum.
Þetta gæfi Íbúðalánasjóði færi á að gefa út uppgreiðanleg skuldabréf og minnka þannig
uppgreiðsluáhættu sjóðsins.
Álitamál
Það gæti þótt gagnrýni vert að þeir sem tóku óhóflega há lán skuli með þessari aðferð fá
umtalsvert meiri niðurfellingu en þeir sem tóku lægri lán. Sá sem tók 10 milljón króna lán
í erlendri mynt en skuldar nú 20 milljónir fengi þannig 4 milljón kr. niðurfellingu en sá
sem tók 100 milljón króna lán sem nú stendur í 200 milljónum fengi 40 milljón króna
niðurfellingu. Þar ber þó að hafa í huga að sá síðarnefndi skuldar eftir sem áður 160
milljónir sem gæti verið töluvert meira en viðkomandi getur borgað. Sé hugsunin sú að
skuldaniðurfærslan sé réttlætt á þeim forsendum að lántakendur hafi mátt þola ófyrirséða
atburði sem hafi breytt þeim forsendum sem þeir gengu útfrá við lántökuna (t.a.m.
gengishrun eða 20% verðbólgu án þess að tekjur fylgdu verðlegsþróun) er eðlilegt að þeir
sem skulda mikið fái hlutfallslega sömu niðurfærslu og þeir sem skulda lítið. Þeir sem
skulda verðtryggð lán eru því álíka vel staddir og þeir hefðu verið ef hinir ófyrirséðu
atburðir hefðu ekki orðið en þeir sem skulda gengistryggð lán fá einnig niðurfellingu og
eiga von um að gengið styrkist frekar í framtíðinni. Skuldlausir eru vel settir eftir sem
áður og er forðað frá afleiðingum þess að fjöldagjaldþrot felli verðmæti eigna þeirra.
Fjármögnun
Nýju bankarnir fengu lánasöfn gömlu bankanna með verulegum afslætti (50%). Það er
því ekki ríkið sem tapar á skuldaniðurfærslunni heldur erlendu kröfuhafarnir. Fyrir
erlendu fjárfestana er skaðinn þó þegar skeður og flestir þeirra hafa fært niður íslenskar
eignir. Margir niður í 0%, þ.e. afskrifað þær með öllu.
Það er hagur þessara kröfuhafa og þeirra sem ekki skulda (m.a. óskuldsettra heimila) að
ráðist verði í aðgerðir til að koma íslenska hagkerfinu aftur af stað og forða
fjöldagjaldþrotum. Íslenskir eigendur eiginfjár (þ.e. fólk og fyrirtæki sem á meira en það
skuldar) og erlendir kröfuhafar tapa á því ef þeir skuldsettu ná sér ekki á strik.
Geri þau það eiga kröfuhafarnir von um að fá eitthvað upp í skuldir. Jafnframt er þetta
mikilvægt fyrir óskuldsett eða lítið skuldsett heimili til að vandamálin færist ekki yfir á
þau, þ.e. ef stór hluti fólks getur ekki staðið undir fasteignalánum og missir húsnæði sitt
hrynur fasteignaverð enn frekar en ella. Þá lenda fleiri heimili í því að eigið fé þeirra
verður neikvætt og svo koll af kolli.
Afskriftir hjá öllum vs. hvert tilvik metið
Flöt niðurfelling er tekin fram yfir að meta hvert tilvik fyrir sig. Það er óhjákvæmlegt til
að forðast öll þau praktísku vandamál sem mundu fylgja seinni kostinum. Við núverandi
aðstæður hafa bankarnir og stjórnvöld hvorki getu né tíma til að sleggja mat á stöðu hvers
einasta heimilis og úthluta þeim tiltekna skuldaniðurfellingu. Slíkt mundi auk þess skapa
endalaus álitamál og gæti orðið jarðvegur spillingar. Þegar niðurfellingin hefur verið
framkvæmd verða þó eftir sem áður einhver heimili í vandræðum. Það verður þó vonandi
viðráðanlegri fjöldi og þá getur Íbúðalánasjóður tekið á vanda þess fólks samkvæmt þeim
úrræðum sem hann býr nú yfir.
FYRIRTÆKI
Það sama á við um fyrirtæki og heimili. Raunhæfasta og sangjarnasta leiðin er sú að eitt
sé látið yfir alla ganga. Það er æskilegast hvort sem um er að ræða mjög illa stödd,
sæmilega stödd eða vel stödd fyrirtæki.
Fyrirtæki sem er mjög illa statt fjárhagslega verður líklega gjaldþrota hvort sem það fær
20% skuldaniðurfellingu eða ekki. Það felst því enginn skaði í því fyrir kröfuhafann að
gefa eftir 20% skuldarinnar, enda voru þeir peningar líkast til hvort eð er tapaðir. Fyrir
sæmilega statt fyrirtæki getur 20% skuldaniðurfelling hins vegar skipt sköpum (samhliða
vaxtalækkun). Þau geta þá haldið áfram rekstri og komist hjá því að segja upp fólki. Vel
stödd fyrirtæki sem fá skuldaniðurfellinguna eru hins vegar ekki síður mikilvæg. Það eru
fyrirtækin sem munu þá hafa eigiðfé til uppbyggingar. Þ.e. til að kaupa önnur félög (m.a.
þau sem fara í þrot), standa að nýsköpun og stuðla að uppbyggingu atvinnulífsins.
HVENÆR: Innan eins mánaðar